نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشکده کشاورزی دانشگاه یاسوج
2 دانشیار دانشکده کشاورزی دانشگاه یاسوج
چکیده
مقدمه
عوامل متعددی عملکرد گیاهان زراعی را در یک منطقه تحت تأثیر قرار می دهد. در این میان، بکارگیری تراکم مناسب کاشت ذرت، نقش مهمی در استفاده بهینه گیاه از نهاده‌های مصرفی دارد. با انتخاب تراکم مطلوب بوته میتوان به عملکرد مطلوب رسید (فرنهام، 2001). ویدیکامب و تلن (2002) تراکم 90000 بوته در هکتار را به عنوان تراکم مطلوب در ذرت معرفی کردند. طهماسبی و راشد محصل (1388) گزارش دادند که بیشترین عملکرد دانه از تراکم 85000 بوته در هکتار بدست آمد. آریف و همکاران (2010) گزارش دادند که با افزایش تراکم گیاهی از 40 به 80 هزار بوته در هکتار،عملکرد دانه از 2427 به 2925 کیلوگرم در هکتار افزایش یافت. گزارش شده است که در تراکمهای بالا، رقابت برای دریافت رطوبت، نور و مواد غذایی افزایش مییابد و بدین ترتیب باعث محدودیت عملکرد می‌گردد (آئرتز، 1999). بحرانی و سیدی (1384) ملاحظه نمودند که هر چه فاصله بین بوته‌ها بیشتر باشد، به دلیل کاهش رقابت بوته‌ها جهت دریافت انرژی نورانی، میزان تولیدات فتوسنتزی در هر بوته و در نتیجه وزن دانه افزایش مییابد. آنها نشان دادند که در تراکمهای بالا، کاهش نفوذ تشعشع خورشیدی و کاهش مواد فتوسنتزی در دوره پر شدن دانه، باعث کاهش وزن هزار دانه گردید. در حالی که جارلز و جارلز؟ (2006) گزارش دادند که با کاهش فاصله ردیفهای کاشت از 76 به 56 سانتیمتر عملکرد دانه ذرت 4 درصد افزایش یافت. صابری و همکاران (1385) گزارش نمودند که بیشترین وزن هزار دانه در بین 4 تراکم 70 ،80، 90 و 100 هزار بوته در هکتار، مربوط به تراکم 70 هزار بوته در هکتار بود. صادقی (1382) گزارش نمود که بیشترین وزن هزار دانه در کمترین تراکم (6 بوته در مترمربع) و کمترین وزن هزار دانه در بالاترین تراکم (2/10 بوته در مترمربع) به دست آمد.
نیتروژن نیز از عوامل مهم دستیابی به پتانسیل عملکرد ذرت در هر منطقه است (دربی و همکاران، 2005) گزارشات متعددی در ارتباط با تأثیر مثبت نیتروژن بر افزایش وزن دانه و عملکرد دانه ذرت وجود دارد (اسبورن و همکاران، 2002). گل و همکاران (2005) بیشترین عملکرد دانه را با کاربرد 185 کیلوگرم در هکتار گزارش دادند. برونز و عباس (2005) مشاهده کردند که با افزایش مصرف نیتروژن از 112 به 224 کیلوگرم در هکتار، عملکرد دانه به صورت معنیداری افزایش یافت. سوبدی و همکاران (2006) گزارش دادند که با مصرف 225 کیلوگرم نسبت به 75 و 150 کیلوگرم نیتروژن در هکتار، عملکرد دانه افزایش یافت. دی پالو و رینالدی (2008) بالاترین عملکرد ذرت را با مصرف 300-250 کیلوگرم نیتروژن در هکتار گزارش دادند. ویلار میر و همکاران (2002) گزارش دادند که ذرت میتواند تا 350-300 کیلوگرم نیتروژن در هکتار از خاک جذب کند. مجیدیان و غدیری (1381) اظهار داشتند که در اثر کمبود نیتروژن، عملکرد دانه ذرت به میزان 25-9 درصد کاهش یافت.از سوی دیگر، مطالعات متعدد نشان داد که اضافه کردن نیتروژن به خاک در مقادیر بالاتر از نیاز گیاه، خطر آبشویی نیترات و آلودگی آبها را افزایش می‌دهد (جوکین و اسکونو، 1998). کاهش مصرف کود کاهش هزینه تولید و آلودگی محیط زیست را در پی دارد، اما میتواند باعث کاهش عملکرد گردد (کاسمن و همکاران[1]، 2003). لک و همکاران (1385) گزارش دادند در شرایط عدم کمبود نیتروژن با افزایش تراکم بوته، عملکرد دانه افزایش یافت؛ اما در شرایط محدودیت نیتروژن، افزایش تراکم بوته منجر به افزایش عملکرد دانه نگردید.
شهرستان ممسنی از جمله مناطق مهم کشت ذرت در استان فارس است که اطلاع دقیقی از میزان مناسب مصرف نیتروژن و تراکم کاشت در بین کشاورزان وجود ندارد. هم‌اکنون بیشتر کشاورزان تا 400 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار برای کشت ذرت استفاده می‌نمایند. از دلایل علاقه‌مندی کشاورزان به مصرف بالای نیتروژن میتواند تاثیر سریع آن در تغییر رنگ سبزینه‌ای گیاه و نیز بالا نبودن قیمت این کودها باشد. اما با احتساب عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک ذرت در منطقه، میزان نیتروژن استحصالی از خاک بسیار کمتر از این مقدار است. تراکم کاشت ذرت در این منطقه بین 90-70 هزار بوته در هکتار است. از عوامل اصلی محدود کننده تراکم گیاهی، در کنار سایر عوامل محیطی، نیتروژن میباشد. به نظر می‌رسد که در شرایط تراکم بالای گیاهی، نیاز به نیتروژن افزایش مییابد. حال پرسش این است که آیا در شرایط منطقه که میزان مصرف نیتروژن بالا میباشد، میتوان تراکم گیاهی را بالا برد؟ آیا در آن صورت، عوامل محدود کننده دیگر، تأثیر خود را بر عملکرد اعمال نخواهد کرد؟ لذا این تحقیق با هدف بررسی اثر تراکم بوته و میزان مصرف نیتروژن بر عملکرد ذرت اجرا گردید.
مواد و روش‌ها
این آزمایش در سال 1387 در شهرستان ممسنی که در فاصله 170 کیلومتری غرب شیراز واقع شده است و از مناطق مهم ذرت‌کاری استان فارس محسوب می‌گردد، اجرا شد. بر اساس آمار بلند مدت اقلیمی حداقل درجه حرارت منطقه آزمایش، 2- درجه سانتیگراد (در اوایل بهمن) و حداکثر آن 45 درجه سانتیگراد (نیمه دوم تیرماه) است. میانگین مجموع بارندگی سالیانه این منطقه حدود 550 میلیمتر میباشد که حدود 70 درصد آن، از اوایل آذرماه تا نیمه اسفندماه نازل می‌شود. بافت خاک مزرعه مورد آزمایش سیلتی رسی، اسیدیته آن 7، کربن آلی و نیتروژن معدنی آن به ترتیب 17/1 و 12/0 درصد بود. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. عاملهای آزمایش شامل تراکم بوته در چهار سطح (75000، 90000، 105000 و130000 بوته در هکتار) و میزان مصرف نیتروژن در سه سطح (200، 300 و 400 کیلوگرم نیتروژن در هکتار از منبع اوره) بود.
قبل از کاشت، کود سوپر فسفات تریپل و سولفات پتاسیم به میزان 50 کیلوگرم در هکتار بعد از شخم در مزرعه پخش‌گردید و توسط دیسک با خاک مخلوط شد. تراکمهای مورد نظر با ثابت نگهداشتن فاصله بوته‌ها روی ردیف (حدود 15 سانتیمتر) و با استفاده از فاصله ردیفهای 55، 65، 75 و 85 سانتیمتر اعمال‌گردید. طول هر کرت 5 متر و عرض آن 6 متر بود، فاصله بین کرتها 2 متر و فاصله بین بلوکها 3 متر لحاظ گردید. کاشت در 15 تیرماه انجام گرفت. بعد از کاشت دو آبیاری سبک به فاصله 3 روز از یکدیگر به منظور سبز شدن یکنواخت بذرها انجام گرفت. آبیاری‌های بعدی، مطابق نیاز گیاه و بر اساس تخلیه 50 درصد آب قابل استفاده خاک انجام شد. یک سوم نیتروژن مورد نیاز در مرحله کاشت و یک سوم در مرحله 5 تا 6 برگی و یک سوم در مرحله ظهور تاسل همراه با آب آبیاری مصرف گردید. برای مبارزه با علف‌های هرز مزرعه، پیش از کاشت از مخلوط سموم شیمیایی آترازین و لاسو (یک کیلوگرم آترازین + چهار لیتر لاسو) استفاده شد.
در زمان رسیدگی، جهت برداشت نهایی 2 متر مربع وسط کرتها به صورت کف‌بر برداشت شد. سپس تعداد بلالها در مساحت برداشت شده و تعداد دانه در بلال شمارش شد و پس از خشک شدن نمونه‌ها در آون در دمای 75 درجه سانتیگراد به مدت 72 ساعت، دانه از چوب بلال جدا گردید و سپس عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه توزین شد. برای تعیین وزن هزار دانه، 5 نمونه 200 تایی از بذور هر کرت شمارش شد و از نمونه‌ها میانگین‌گیری بعمل آمد. تجزبه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SAS و مقایسه میانگین‌ها با آزمون دانکن انجام شد.
نتایج و بحث
اجزای عملکرد دانه
نتایج تجزیه واریانس در جدول 1 نشان داد که اثر تراکم بوته بر وزن هزار دانه، تعداد دانه در بلال، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه در سطح 1% و تعداد بلال در متر مربع در سطح 5% معنیدار بود. اثر نیتروژن بجز بر وزن هزار دانه که در سطح 1% معنیدار گردید، بر بقیه صفات معنیدار نبود. برهمکنش تراکم و نیتروژن نیز بجز بر وزن هزار دانه که در سطح 5% معنیدار بود، بر سایر صفات مورد بررسی معنیدار نبود.
نتایج مقایسه میانگین‌های اثرات تراکم بوته و میزان نیتروژن بر صفات مورد بررسی در جدول 2 نشان می‌دهد که با افزایش تراکم بوته از 75000 به 130000 بوته در هکتار، وزن هزار دانه از 8/290 به 0/269 گرم کاهش یافت. افزایش وزن دانه در تراکمهای پایین، احتمالا به دلیل افزایش توان فتوسنتزی گیاه در اثر سایهاندازی کمتر و جذب نور بیشتر در این تراکم ها است. صابری و همکاران (1385) و آریف و همکاران (2010) افزایش وزن هزار دانه را با افزایش تراکم بوته در ذرت گزارش دادند. با افزایش نیتروژن مصرفی از 200 به 400 کیلوگرم در هکتار، وزن هزار دانه به طور معنیداری از 269 به 287 گرم افزایش یافت (جدول 2). افزایش مصرف نیتروژن احتمالاً رقابت بین دانه‌ها جهت دریافت مواد غذایی را کاهش داد. در نتیجه، مواد فتوسنتزی بیشتری به هر بلال اختصاص یافت و وزن هزار دانه افزایش یافت. نتایج مجیدیان و غدیری (1381) نیز مؤید این مطلب است که در اثر کمبود نیتروژن در تیمارهای مختلف مصرف نیتروژن، وزن دانه 25-9 درصد کاهش پیدا کرد. بیشترین وزن هزار دانه به میزان 302 گرم مربوط به مصرف 400 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در تراکم 75000 بوته در هکتار، و کمترین وزن هزار دانه به میزان 263 گرم مربوط به مصرف 200 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در تراکم 130000 بوته در هکتار بود (شکل 1).
با افزایش تراکم بوته از 75000 به 130000 بوته در هکتار، تعداد دانه در بلال به طور معنیداری از 3/584 به 3/491 دانه در بلال کاهش یافت (جدول 2). کاهش دریافت نور جهت فتوسنتز مطلوب و عقیمی دانه‌ها به ویژه در نوک انتهایی بلال در تراکمهای بالا باعث کاهش تعداد دانه در بلال گردید. گزارش شده است که افزایش رقابت بین دانه‌ها برای دریافت مواد فتوسنتزی عامل پرنشدن دانه‌های انتهای بلال میباشد (تتیوکاگو و گاردنر، 1988). در این آزمایش نیز ملاحظه گردید که در تراکمهای بالا، انتهای بلالها عقیم ماندند.
با افزایش تراکم بوته از 75000 به 130000 بوته در هکتار، تعداد بلال به طور معنیداری از 4/7 به 9/12 بلال در مترمربع افزایش یافت (جدول 2). با توجه به اینکه گیاه ذرت پنجه‌زنی ندارد، نسبت به افزایش تراکم عکس‌‌العمل زیادی نشان داد. دانکن (نقل شده از لک و همکاران، 1385) گزارش نمود که با افزایش تراکم بوته، اگرچه مقدار ماده خشک اختصاص یافته به هر بلال کاهش یافت، ولی با افزایش تعداد بلال در واحد سطح باعث افزایش عملکرد دانه گردید. معنیدار نبودن اثر سطوح نیتروژن بر تعداد بلال در این تحقیق با نتایج بحرانی و سیدی (1384) که گزارش دادند تعداد بلال در واحد سطح تحت تأثیر میزان مصرف نیتروژن قرار نگرفت، مطابقت دارد.
|
جدول 1-آنالیز واریانس برای عملکرد و اجزای عملکرد، شاخص برداشت و عملکرد بیولوژیک ذرت هیبرید 704 در ممسنی |
|||||||
|
منابع تغییر |
درجه آزادی |
وزن هزار دانه |
تعداد دانه در بلال |
تعداد بلال در متر مربع
|
عملکرد بیولوژیک |
شاخص برداشت |
عملکرد دانه |
|
تکرار |
2 |
6/11 |
6/288 |
007/0 ns
|
9/2778375 |
9/2778375 ns |
9/53032 |
|
تراکم |
3 |
4/822** |
0/13967** |
5/49*
|
3/84067614** |
3/84067614ns |
4/27049274**
|
|
نیتروژن |
2 |
7/964** |
1/1328 ns |
049/0ns
|
3/2878643ns |
3/2878643ns |
2/700108ns
|
|
تراکم × نیتروژن
|
6 |
0/161* |
3/1043ns |
076/0ns
|
4/4014431ns |
4/4014431ns |
1/863327ns
|
|
خطای آزمایش
|
22 |
7/29 |
8/680 |
009/0
|
7/1598830 |
7/1598830 |
6/407002 |
|
ضریب تغییرات (درصد) |
|
0/12 |
7/4 |
0/13
|
6/4 |
8/12 |
3/4 |
|
*و ** به ترتیب نشانگر معنی‌داربودن در سطح 5 و 1 درصد و ns معنیدار نمی‌باشد. |
|||||||
|
جدول2- مقایسه میانگین اثرات ساده تراکم بوته و میزان مصرف نیتروژن بر صفات عملکرد و اجزای عملکرد، شاخص برداشت و عملکرد بیولوژیک ذرت هیبرید 704 در ممسنی |
|||||||
|
عاملهای آزمایش |
وزن هزاردانه (گرم) |
تعداد دانه در بلال |
تعداد بلال در مترمربع |
عملکرد بیولوژیک (کیلوگرم در هکتار) |
شاخص برداشت (درصد) |
عملکرد دانه (کیلوگرم در هکتار) |
|
|
تراکم بوته |
|
|
|
|
|
|
|
|
75000 |
a8/290 |
a3/584 |
4/7d
|
0/24720 d |
a 3/52 |
d0/12910 |
|
|
90000 |
b0/281 |
ab1/560 |
9/8c
|
0/26020 c |
a 7/52 |
c0/13800 |
|
|
105000 |
c3/273 |
b9/545 |
3/10b
|
0/28800b |
a 0/53 |
0/15150b |
|
|
130000 |
c0/269 |
c3/491 |
9/12a
|
0/31600 a |
a 3/53 |
0/16890a |
|
|
نیتروژن |
|
|
|
|
|
|
|
|
200 |
c3/269 |
a4/537 |
8/9a
|
0/27470 a |
3/53 a |
0/14630 a |
|
|
300 |
b9/278 |
a5/541 |
9/9a
|
0/27540 a |
7/52 a |
0/14480 a |
|
|
400 |
a3/287 |
a3/557 |
0/10a
|
0/28350 a |
7/52 a |
0/14950 a |
|
|
حروف مشابه در هر ستون نشان دهنده‌ی عدم وجود اختلاف معنیدار در سطح پنج درصد بر اساس آزمون چند دامنهای دانکن می‌باشند. |
|
||||||
|
جدول3- همبستگی بین عملکرد دانه، اجزاء عملکرد و صفات مورد بررسی ذرت هیبرید 704 در ممسنی |
|||||||
|
|
وزن هزار دانه (گرم) |
تعداد دانه در بلال |
تعداد بلال در مترمربع
|
عملکرد دانه (کیلوگرم در هکتار) |
عملکرد بیولوژیک (کیلوگرم در هکتار) |
شاخص برداشت (درصد) |
|
|
وزن هزار دانه (گرم)
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
تعداد دانه در بلال
|
15/0 |
1 |
|
|
|
|
|
|
تعداد بلال در مترمربع
|
41/0-* |
87/0-** |
1 |
|
|
|
|
|
عملکرد دانه (کیلوگرم در هکتار)
|
26/0-ns |
70/0-** |
93/0*
|
1 |
|
|
|
|
عملکرد بیولوژیک (کیلوگرم در هکتار)
|
21/0-ns |
68/0-** |
88/0**
|
94/0** |
1 |
|
|
|
شاخص برداشت (درصد) |
34/0-* |
07/0-ns |
24/0 ns
|
23/0 ns |
09/0 ns |
1 |
|
|
* و **به ترتیب معنیدار در سطوح احتمال 5 و 1 درصد و ns معنیدار نمی‌باشد. |
|
||||||
عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت
با افزایش تراکم از 75000 به 13000 بوته در هکتار، عملکرد بیولوژیک به صورت معنیداری از 24720 به 31600 کیلوگرم در هکتار افزایش یافت (جدول 2). در واقع تاثیر افزایش تعداد بوته در واحد سطح بر عملکرد بیولوژیک بیش از تاثیر کاهش جزئی عملکرد بیولوژیک تک بوته در واحد سطح بود. این تاثیر توسط پژوهشگران دیگر از جمله بلومنتال و همکاران (2003) و صابری و همکاران (1385) تایید شده است. سطوح نیتروژن و برهمکنش تراکم و نیتروژن اثر معنیداری بر عملکرد بیولوژیک نداشت.
سوبدی و همکاران (2006) بین عملکرد بیولوژیک در سطوح 150 و 225 کیلوگرم در هکتار، تفاوت معنیداری مشاهده نکردند.
شاخص برداشت بیانگر چگونگی تسهیم مواد پرورده بین اندام‌های رویشی گیاه و دانه میباشد. در این آزمایش با افزایش تراکم بوته، با توجه به اینکه عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه به نسبت یکسانی افزایش یافت، در نهایت شاخص برداشت تغییر محسوسی نداشت. لک و همکاران (1385) مشاهده کردند که با افزایش تراکم بوته، شاخص برداشت به دلیل کاهش شدید تسهیم مواد پرورده به دانه کاهش یافت. در این آزمایش، معنیدار نشدن تأثیر میزان مصرف نیتروژن بر شاخص برداشت میتواند به این دلیل باشد که کاربرد نیتروژن بر نحوه توزیع مواد فتوسنتزی اثری نداشت و عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک را به نسبت یکسانی تغییر داده است. علیزاده و همکاران (1386) نیز گزارش دادند که مصرف مقادیر مختلف نیتروژن (150، 300 و 450 کیلوگرم در هکتار)، تأثیر معنیداری بر شاخص برداشت نداشت.
عملکرد دانه
با افزایش تراکم بوته از 75000 به 130000 بوته در هکتار، عملکرد دانه به طور معنیداری از 12910 به 16890 کیلوگرم در هکتار افزایش یافت (جدول 2). کاکس و چرنی (2001) بیان نمودند که افزایش تراکم از طریق کاهش فاصله بین ردیف کاشت، منجر به استفاده بهتر از نور توسط گیاه در طی دوره رشد گردید. آنها نشان دادند که افزایش تراکم با استفاده از کاهش فاصله ردیف کاشت، منجر به افزایش عملکرد دانه گردید؛ ولی با افزایش تراکم از طریق کاهش فاصله بوته در روی ردیف، عملکرد دانه افزایش نیافت. بر اساس گزارش‌سینگ و آرورا (2001)، با افزایش تراکم بوته به علت کاهش فضای تغذیه‌ای در اختیار گیاه و رقابت بر سر نور، عملکرد تک بوته کاهش مییابد، بنابراین انتظار می‌رود تا سطحی از تراکم که افزایش تعداد بوته در واحد سطح زمین بتواند کاهش عملکرد در تک بوته را جبران نماید، افزایش تراکم بوته منجر به افزایش عملکرد دانه گردد. ملاحظه شد که با افزایش تراکم بوته، وزن هزار دانه و تعداد دانه در بلال کاهش یافت؛ که در واقع با افزایش تراکم، عملکرد دانه در تک بوته کاهش یافت. با توجه به همبستگی مثبت و بسیار معنیدار تعداد بلال در مترمربع با عملکرد دانه (**93/0r=) میتوان انتظار داشت که افزایش عملکرد دانه در تراکمهای بالاتر متاثر از افزایش تعداد بلال در واحد سطح بود که کاهش عملکرد تک بوته را جبران نموده است (جدول 3). افزایش عملکرد دانه در نتیجه افزایش تراکم گیاهی توسط بلومنتال و همکاران (2003) نیز گزارش شده است. همانطور که قبلا ملاحظه شد اگرچه تاثیر افزایش تراکم بوته بر شاخص برداشت معنیدار نشد، اما افزایش تراکم بوته عملکرد بیولوژیک را به صورت معنیداری افزایش داد و به همین دلیل نیز افزایش عملکرد دانه با افزایش تراکم بوته مشاهده گردید. سطوح نیتروژن اثر معنیداری بر عملکرد دانه نداشت (جدول 1). مشاهده شد که تاثیر نیتروژن بر شاخص برداشت و عملکرد بیولوژیک معنیدار نبود و با توجه به اینکه هرگونه افزایش در عملکرد دانه متاثر از افزایش در این دو صفت میباشد، لذا بین سطوح مختلف مصرف نیتروژن از نظر عملکرد دانه تفاوت معنیداری ملاحظه نگردید. نتایج آزمایشات لک و همکاران (1385) نشان داد که افزایش کاربرد نیتروژن باعث افزایش عملکرد دانه شد، هرچند بین کاربرد 180 و 220 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار، تفاوت معنیداری مشاهده نگردید. از سوی دیگر، علیزاده و همکاران (1386) گزارش کردند که با افزایش نیتروژن مصرفی از 150 به 450 کیلوگرم در هکتار، عملکرد دانه از 9511 به 10835 کیلوگرم در هکتار افزایش یافت. برهمکنش نیتروژن و تراکم بوته بر عملکرد دانه معنیدار نبود (جدول 1). معنیدار نبودن برهمکنش تراکم بوته و مقدار مصرف نیتروژن بر عملکرد دانه ذرت توسط سایر پژوهشگران از جمله ال کایسی و ژینهوا (2003)، بلومنتال و همکاران (2003)، برونز و عباس (2005) و سابدی و همکاران (2006) نیز گزارش شده است.
نتیجه‌گیری
نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان داد که میزان تراکم بوته مناسب به منظور حصول حداکثر عملکرد دانه در منطقه ممسنی 130 هزار بوته در هکتار بود که بیش از مقدار متوسط 70 تا 90 هزار بوته در هکتار در وضعیت کنونی است که اغلب کشاورزان منطقه کشت می‌نمایند. در تراکم 130 هزار نسبت به تراکم 75 هزار، عملکرد دانه حدود 30 درصد افزایش یافت. از آنجا که بین عملکرد دانه در سطوح 200، 300 و 400 کیلوگرم نیتروژن در هکتار، تفاوت معنیداری مشاهده نشد؛ پس مناسب‌ترین سطح نیتروژن در آزمایش، یعنی 200 کیلوگرم ، حدود 50 درصد کمتر از میزان 400 کیلوگرم نیتروژن مورد استفاده اغلب کشاورزان منطقه، میباشد. جهت اطمینان بیشتر از نتایج آزمایش، تکرار آن پیشنهاد می‌شود.
10. Arif, M., Jan, M.T., Khan, N.U., Akbar, H., khan, S. A., Khan ,M.J and et al. 2010. Impact of plant populations and nitrogen levels on maize. Pak. J. Bot. 3907-3913.
12. Bruns, H.A and Abbas, H.K. 2005. Ultra–high plant population and nitrogen fertility effects on corn in the Mississippi valley. Agron J. 97: 1136-1140.
13. Cassman, K.G., Dobermann, A., Walters, D.T ., and Yang, H. (2003).Meeting cereal demand while protecting natural resources and improving environmental quality. Ann. Rev. Environ. Resour. 28: 315-358.
14. Charles, A.S, and Charles,S.W. (2006). Corn response to Nitrogen rate, row spaing, and plant density in Eastern Nebraska. Agron J. 94: 529-535.
15. Cox, W.J., and Cherney, D.J.R. (2001). Row spacing, plant density, and nitrogen effects on corn silage. Agron J. 93: 597-602.
16. Derby, N.E., Casey, F.X.M., Knighton, R.E and D.D, Steele. 2005. Midseason nitrogen fertility management for corn based on weather and yield prediction. Agron J. 96: 494- 501.
17. Di Paolo, E and Rinaldi, M. 2008. Yield response of corn to irrigation and nitrogen fertilization in a Mediterranean environment. Field Crop Res. 105: 202-210.
18. Farnham, D.E. 2001. Row spacing, plant density and hybrid effects on corn grain yield and moisture. Agron J: 80: 1049-1053.
19. Gehl, R.J., Maddux, L.D and Gordon, W.B. 2005. C0rn yield response to nitrogen rate and timing in sandy irrigated soils. Agron J. 97: 1230-1238.
20. Jowkin, V and Schoenau, J.J. 1998. Impact of tillage and landscape position on nitrogen availability and yield of spring wheat in the brown soil zone in southwestern Saskatchewan. Can. J. Soil Sci. 78: 563-572.
21. Osborn, S.L., Schepers, J.S., Francis D.D., and Schlemmer M.R. (2002). Use of spectral radiance to in- season biomass and grain yield in nitrogen and water-stressed corn. Crop Sci. 42:165-171.
22. Singh, V.P and Arora, A. (2001). Intraspecific variation in nitrogen up-take and nitrogen utilization efficiency in wheat (Triticum aestivum L.). Crop Sci. 186: 239-244.
23. Subedi, K.D., MA, B.L and Smith, D.L. 2006. Response of a leafy and non-leafy Maize hybrid to population densities and fertilizer nitrogen levels. Crop Sci: 46: 1860-1869.
24. Villar-Mir, J.M., Villar-Miir, P., Stockle, C.O., Ferrer, F and M, Aran. 2002. On-farm monitoring of soil nitrat-nitrogen in irrigated cornfields in the Ebro vally (Northeast Spain). Agron J. 94: 373-380.
25. Widdicombe, W.D., and Thelen, K.D. 2002. Row width and plant density effects on corn in the northen Great Plains. Agron J. 87: 842-846.
)