Agricultural and Natural Resources Research Center of Chaharmahal and Bakhtiari Province, Shahrekord, Iran

Authors

1 , (Corresponding Author; Tel: 09132838563), Scientific Staff of Agricultural and Natural Resources Research Center of Chaharmahal and Bakhtiari Province, Shahrekord, Iran

2 Scientific Staff of Agricultural and Natural Resources Research Center of Chaharmahal and Bakhtiari Province, Shahrekord, Iran

Abstract

In the second planting production areas, it can be increased farm efficiency with the second planting of common bean (Phaseolus vulgaris L.). In order to evaluate of the second planting possibility of common bean cultivars in Lordegan region, an experiment was conducted at the region in 2006-2007, using a randomized complete block design as split plot with three replications. Main plots were sowing dates (late of May, 26 June and 6 July) and subplots included cultivars (Sayyad, D81083, ARS-R93003 from red beans and Daneshkadeh, Jules and Emerson-74 from white beans). Results showed that delay in sowing date could reduce 100-seed weight, number of seeds per pod, number of pods per plant, plant height, and seed yield. Sayyad (red bean cultivar) and Daneshkadeh (white bean cultivar) had the most seed yield in each group at each sowing date, because of more pod per plant and seed per pod. In the first year, suiatable conditions were increased 100-seed weight, number of seeds per pod, number of pods per plant, plant height, and seed yield in common bean cultivars. Interaction between cultivars and sowing dates showed Daneshkadeh could be planted in the second planting only and other cultivars must be planted in the first sowing date.

Keywords

Full Text

مقدمه

بقولات به‌عنوان دومین منبع غذایی بشر پس از غلات عمده‌ترین منبع پروتئین گیاهی محسوب می‌شوند. در بین آن‌هااز لحاظ سطح زیرکشت و ارزش اقتصادی مقام اول متعلق به انواع لوبیا است (van-Schoonhoven and Voysest, 1993). لوبیا در پنج قاره جهان کشت می‌گردد. سطح زیرکشت جهانی آندر سال 2007 حدود 26 میلیون هکتار و متوسط عمل‌کرد نیز حدود 716 کیلوگرم در هکتار بوده است (FAO, 2008). بر مبنایآمار سال 1386 سطح زیرکشت انواع لوبیا در ایران 105574 هکتار و تولید آن 217988 تن دانه بوده است. میانگین عمل‌کرد دانه این گیاه 2064 کیلوگرم در هکتاراست.یکی از استان‌های مستعد لوبیاکاری در ایران استان چهارمحال و بختیاری است که هر ساله بین8تا 11هزار هکتار از زمین‌های زراعی آن به انواع لوبیا اختصاص داده می‌شود. در سال زراعی 82-81 حدود 11207 هکتار لوبیا با متوسط عمل‌کرد دانه 2511 کیلوگرم در هکتار در استان چهارمحال و بختیاری کشت شده است (سایت وزارت جهادکشاورزی).

در سال‌های اخیر کاربرد روش‌هایچندکشتی1مورد توجه پژوهش‌گران قرار گرفته است. روش کشت چندمحصولی به معنای رویاندن دو محصول یا بیش‌تر در یک سال و در یک زمین می‌باشد تا بهره‌برداری بیش‌تری از زمین با استفاده از ابعاد زمانی و مکانیمیسور گردد. کشت دوم محصول علاوه بر افزایش برداشت در واحد سطح در واحد زمان، به کشاورز نیز کمک می‌کند تا با اعمال مدیریت و به‌کارگیری حداکثر دقت از سرمایه‌گذاری انجام‌شده، بیشینه بهره‌وری را کسب نماید؛ و از زمین زراعتی خود نهایت استفاده را به‌عمل آورد (مظاهری، 1373).از طرف دیگر، هدف از تعیین تاریخ کاشت، یافتن زمان کاشت رقم یا گروهی از رقم‌های مشابه یک گیاه است به‌طوری‌که مجموعه عوامل محیطی حادث در آن زمان برای سبزشدن، استقرار و بقای گیاه‌چه مناسب باشند و گیاه حتی‌الامکان در هر مرحله از رشد با شرایط مطلوب روبرو گردیده؛ولی با شرایط نامساعد محیطی مواجهنشود (خواجه‌پور، 1376). تاریخ کاشت مناسب موجب بهره‌گیری بهینه از عوامل اقلیمی نظیر درجه حرارت، رطوبت، طول روز و هم‌چنین تطابق زمان گل‌دهی با درجه حرارت مناسب می‌گردد(Kane and Grabau, 1992). بیش‌تر رقم‌های مورد کاشت گیاهان زراعی مهم ایران مانند گندم (Triticum aestivum L.)، ذرت (Zea mays L.) و لوبیا نسبت به طول روز بی‌تفاوت هستند؛ و طول دوره رشدشان عمدتاً توسط دما کنترل می‌شود (خواجه‌پور، 1377). بنابراین دما مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده طول دوره رشد در گیاهان زراعی ایران است؛ و تاریخ کاشت این گیاهان ‌بایستی براساس واکنش آن‌ها نسبت به دما تنظیم گردد. در گیاهانی مانند آفتاب‌گردان (Helianthusannuus L.)، لوبیا و سویا [Glycine max (L.) Merr.]افزایشرشد رویشی برای تولید عمل‌کرد بالاتر ضرورت دارد.افزایش رشد رویشی و ایجاد پتانسیل رشد زایشی بیش‌تر، از طریق انتخاب تاریخ کاشت مناسب جهت انطباق دوره رشد رویشی و شروع گل‌دهی با دماهای پایین اهمیت دارد(خواجه‌پور، 1377). تاریخ کاشت سبب ایجاد شرایط آب‌وهوایی مختلف به‌ویژه دما برای رشد و نمو گیاه می‌گردد (Henderson et al., 1998). محدوده دمایی مناسب برای جوانه‌زنی و سبز شدن بذرهای لوبیا 30-20 درجه سانتی‌گراد است؛ و دمای کم‌تر سبب ایجاد یک رکود موقت در جوانه‌زنی بدون اثر شدید بر قدرت رویش بذر می‌شود (Scully and Waines, 1987). دمای پایه 7 درجه سانتی‌گراد برای همه مراحل نموی لوبیا چیتی در مزرعه گزارش شده است (Dapaah et al., 1999).

می‌توان پس از برداشت جو (Hordeum vulgare L.)، کشت دوم سویا را در منطقه خان‌میرزا (شهرستان لردگان) انجام داد (هاشمی‌جزی، 1379). نشان داده شده است که رقم‌های لوبیای سفید (مرمر، یاس، دانشکده و صدف و لاین آزمایشی 11805) با تأخیر در کاشت و به‌رغم افزایش طول روز دچار زودرسی شدند؛ بنابراین ژنوتیپ‌های فوق نسبت به طول روز غیرحساس بوده و طول دوره نمو در آن‌ها توسط دما کنترل می‌شود (شهسواری و همکاران، 1370).در بررسی انجام‌شده، عدم حساسیت رقم‌های لوبیا (لوبیا قرمز ناز، لوبیا سفید لاین 11805 و لاین‌های چیتی شامل 16157 و 11816) به طول روز نشان داده شده است. در این بررسی تأخیر در کاشت سبب کاهش رشد رویشی، به‌ویژه وزن برگ، تعداد ساقه فرعی، اجزای عمل‌کرددانه و در نهایت عمل‌کرددانه گردید (باقریان‌نایینی، 1376). با توجه به حساسیت بسیار زیاد لوبیای معمولی به دما، لازم است تاریخ کاشت آن به نحوی انتخاب گردد که دوره رشد رویشی گیاه با دمای خنک (میانگین حدود 18 تا 20 درجه سانتی‌گراد) منطبق شود(باقریان‌نایینی، 1376). نشان داده شد که تاریخ کاشت اثرات معنی‌داری بر وزن صددانه، تعداد غلاف در بوته، تعداد بذر در غلاف و عمل‌کرددانه داشت؛ و تاریخ کاشت اواسط اردی‌بهشت‌ماه دارای تعداد غلاف بیش‌تری در بوته نسبت به اوایل خردادماه بود؛ درحالی‌که تأثیر تاریخ کاشت بر تعداد بذر در غلاف، کم بود(Balasubramanian, 2002).

در شهرستان لردگان در استان چهارمحال و بختیاری حدود 10000 هکتار جو، گندم و کلزا (Brassica napus L.) کشت می‌گردد. تاریخ برداشت جو و کلزا در منطقه مزبور نیمه دوم خردادماه تا نیمه اول تیرماه و تاریخ برداشت گندم دهه دوم تیرماه به بعد است. پس از برداشت این گیاهان با توجه به اقلیم منطقه (نیمه‌گرمسیری و دمای مناسب در طول فصل تابستان و کاشت گندم بعد از برداشت لوبیا در اواخر مهرماه تا اواخر آبان‌ماه) می‌توان از کشت دوم محصولات زراعی استفاده نمود. لوبیا به‌ویژه رقم‌های زودرس آن می‌توانند به‌عنوان گیاه زراعی در کشت دوم مورد استفاده قرار گیرند. آشنایی کشاورزان منطقه با زراعت لوبیا می‌تواند به کشت دوم این محصول کمک شایانی نماید. از آن‌جایی که لوبیا دارای تیپ‌های رشدی متفاوت بوده و رقم‌ها و لاین‌های آن دوره رشد متفاوتی دارند، کشت دوم آن به‌خوبی می‌تواند از زمین کشاورز و امکانات وی حداکثر بهره‌برداری را بنماید. بنابراین هدف از این آزمایش، بررسی امکان کشت دوم رقم‌های لوبیا در شرایط آب‌وهوایی منطقه لردگان دراستان چهارمحال و بختیاری بود.

مواد و روش‌ها

به‌منظور بررسیامکان کشت دوم لوبیا پس از برداشت جو، کلزا و حتی گندمآزمایشیبه‌صورت کرت‌های یک بار خردشده در قالب بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار در سال‌های‌ 1385 و 1386 در منطقه لردگان در استان چهارمحال و بختیاری اجرا گردید. این منطقه در مختصاتجغرافیایی 31 درجه و 31 دقیقه عرض شمالی و 50 درجه و 48 دقیقه طول شرقی واقع شده و ارتفاع آناز سطح دریا 1700 متر است. اقلیم منطقه،نیمه‌مرطوب با تابستان گرم و زمستان‌های نیمه‌سرد می‌باشد. بیشینهو کمینهمیزان بارندگی این منطقه به‌ترتیب 8/777 و 249 میلی‌متر و میانگین گرم‌ترین و سردترین ماه‌های آنبه‌ترتیب 8/36 و 4/2 درجه سانتی‌گراد است.

تاریخ کاشت در سه سطح[3 خردادماه (معمول)، 5 و 15 تیرماه] به‌عنوان عامل اصلی،رقم در شش سطح (صیاد، ARS-R93003 و D81083 از لوبیاهای قرمز و دانشکده، جولز و امرسون 74 از لوبیاهای سفید) به‌عنوان عامل فرعی و سال در دو سطح به‌عنوان عامل موهومی انتخاب ‌شدند. قبل از کاشت، زمین مورد نظر شخم زده شد؛ و پس از کوددهی براساس آزمون خاک و زدن دو دیسک عمود برهم، کرت‌بندی گردید.رقم‌های لوبیا در کرت‌هایی به عرض دو متر و طول 5 مترکاشته شدند. کاشت به‌روش دستی انجام شد؛و تراکم 40 بوته در مترمربع برای هر رقم منظور گردید. آبیاری طبق عرف منطقه انجام گرفت. از سم قارچ‌کش متیل‌تیرام برای ضدعفونی بذرها قبل از کاشت استفاده شد. دو هفته قبل از کاشت نیز از علف‌کش ترفلان جهت مبارزه با علف‌های هرز استفاده گردید.برای آفت‌هایمکنده از سم متاسیستوکس استفاده شد.ارتفاع بوته، تعداد غلاف در بوته، تعداد بذر در غلاف، وزن صددانه وعمل‌کرد دانهازجمله صفت‌هایی‌بودند که دراین آزمایش مورد بررسی قرارگرفتند. تحلیل آماری با تجزیه واریانس مرکب بر روی داده‌ها با استفاده از نسخه 9 برنامه نرم‌افزاری SAS(SAS Institute, 2004)انجام گرفت.میانگین‌ها نیز با آزمون چنددامنه‌ای دانکن مقایسه شدند.

نتایج و بحث

تجزیه واریانس داده‌ها نشان داد که وزن صددانه، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، ارتفاع بوته و عمل‌کرد دانه تحت تأثیر بسیار معنی‌دار (p≤0.01) تاریخ کاشت و رقم و تحت تأثیر معنی‌دار (p≤0.05) سال (به‌جز ارتفاع بوته که تحت اثر بسیار معنی‌دار سال بود) قرار گرفتند (جدول 1). شرایط آب‌وهوایی مناسب‌تر در اوایل فصل رشد در سال اول باعث رشدبیش‌تر بوته و افزایش وزن صددانه، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، ارتفاع بوته و عمل‌کرد دانهرقم‌های لوبیا گردید.

جدول 1-------------------

ارتفاع بوته

با تأخیر در کاشت، ارتفاع بوته کاهش یافت (جدول 2).بررسی‌های پیشین (خواجه‌پور و باقریان نایینی، 1380 و گلچین و همکاران، 1387) نیز نشان داده است که تأخیر در کاشت ارتفاع بوته را کاهش داد. تأخیر در کاشت، نمو را تسریع کرده و فرصت رشد ساقه اصلی و ارتفاع بوته را کاهش می‌دهد (خواجه‌پور و باقریان نایینی، 1380).

رقم‌های لوبیای مورد آزمایش،از نظر ارتفاع بوته تفاوت معنی‌داری با هم داشتند (جدول 3). در بین لوبیاهای قرمز، رقم صیاد از ارتفاع بالاتری برخوردار بود. عادت رشد این رقم،نامحدود ایستاده است و با رقم‌هایD81083و ARS-R93003 که عادت رشد محدود بوته‌ای دارند، تفاوت داشت و ارتفاع آن زیادتر بود. در بین لوبیاهای سفید، ارتفاع بوته در رقم دانشکده بالاتراز رقم‌های جولز و امرسون 74بود؛ و با هم متفاوت بودند.اگرچه هر سه رقم فوق دارای عادت رشد نامحدود بودند، ولی تفاوت‌های ژنتیکی نیز با هم داشتند. انواع لوبیا در عادت رشد و ویژگی‌های رویشی و زایشیبا هم منفاوت هستندبه‌طوری کهرقم‌های دارای رشدنامحدود از ارتفاع بیش‌تری برخوردارند (Fageria and Santos, 2008; Graham and Ranalli, 1997; van-Schoonhoven and Voysest, 1993).

تعداد غلاف در بوته

با تأخیر در کاشت، تعداد غلاف در بوته نیز کاهش یافت؛ولی بین دو تاریخ 3 خردادماه و 5 تیرماه تفاوت معنی‌داری وجود نداشت (جدول 2). تعداد غلاف در گیاه از حساس‌ترین اجزایعمل‌کرددانه است که تحت تأثیر شرایط محیطی از قبیل رطوبت و گرما قرار می‌گیرد. وقتی تنش‌های محیطی مؤثر در عمل‌کردنهایی در طول توسعه گیاه لوبیا اتفاق افتد،تعداد غلاف در گیاه (جزئی از عمل‌کردکه در اوایل مرحله زایشی تشکیل می‌شود)بیشینه تأثیر را ازاین تنش‌ها می‌پذیرد (Bennet and Adams, 1977).تعداد غلاف در گیاه مهم‌ترین ویژگی در تعیین عمل‌کرددانه لوبیا است (Chung and Goulden, 1971).نشان داده شده است کهتاریخ کاشت بر تعداد غلاف در گیاه تأثیر می‌گذارد (Karas et al., 1996). کاهش تعداد غلاف در بوته بر اثر تأخیر در کاشت توسط محققان دیگر نیز گزارش شده است(گلچین و همکاران، 1387؛ صالحی و همکاران، 1387 و خواجه‌پور و باقریان‌نایینی، 1380). تأخیر در کاشت سبب کوتاه شدن طول دوره رشد رویشی گیاه شده و تعداد غلاف در گیاه را کاهش می‌دهد (Wang et al., 1997). کاهش فرصت رشد به سبب کشت دیرهنگام می‌تواند با تقلیل سطح فتوسنتزی و ارتفاع بوته سبب نقصان تعداد مکان برای تولید غلاف شود. بنابراین تعداد غلاف در بوته کاهش
می‌یابد (خواجه‌پور و باقریان‌نایینی، 1380). افزایش دما می‌تواند سبب ریزش گل‌ها و غلاف‌های جوان گردد.بنابراین با تأخیر در کاشت و برخورد دوره گل‌دهی و غلاف‌دهی لوبیا با گرما تعداد غلاف کاهش می‌یابد (Graham and Ranalli, 1997). کاهش رشد رویشی، تعداد غلاف در بوته لوبیارا تقلیل داد (Parvez et al., 1989).رقم‌های لوبیای مورد استفاده در صفت تعداد غلاف در بوته با هم متفاوت بودند (جدول 3). در بین لوبیاهای قرمز، رقم صیاد و در میان لوبیاهای سفید رقم‌های دانشکده و جولز دارای بیش‌ترین تعداد غلاف در بوته بودند.این یافته که
رقم‌هایلوبیا در تعداد غلاف در بوته با هم تفاوت دارند، قبلأ نیز گزارش شده است (Karas et al., 1996).

تعداد دانه در غلاف

با تأخیر در کاشت تعداد دانه در غلاف کاهش یافت (جدول 2)؛ولی بین دو تاریخ 3 خردادماه و 5 تیرماه تفاوت معنی‌داری در صفت مزبور وجود نداشت. کاهش تعداد دانه در غلاف به‌واسطه تأخیر در کاشت قبلأ نیز گزارش شده است (گلچین و همکاران، 1387؛ صالحی و همکاران، 1387 و خواجه‌پور و باقریان‌نایینی، 1380).

رقم‌های لوبیای مورد استفاده در صفت تعداد دانه در غلاف تفاوت معنی‌داری با هم داشتند (جدول 3). در بین لوبیاهای قرمز، بیش‌ترین تعداد دانه در غلاف به رقم صیاد تعلق داشت. بذر این رقم ریزتربود و نسبت به رقم‌هایD81083و ARS-R93003تعداد بیش‌تری دانه در غلاف داشت. در بین لوبیاهای سفید، تعداد دانه در غلاف رقم دانشکده بیش‌تر بود. بذر این رقم نیز ریزتربود و نسبت به رقم‌های جولز  و امرسون 74تعداد دانه بیش‌تری در غلاف داشت.به‌نظر می‌رسد که تعداد دانه در غلاف، ژنتیکی است (گلچین و همکاران، 1387).

وزن صددانه

با تأخیر در کاشت، وزن صددانه کاهش یافت (جدول 2). در کشت‌های تأخیری، رسیدگی اجباری در گیاه اتفاق می‌افتد؛ و چون پرشدن دانه از مواد فتوسنتزی به‌صورت تدریجی است، بنابراین وزن صددانه کم می‌شود (گلچین و همکاران، 1387). تأخیر در کاشت، به‌علت افزایش دمای محیط سبب کوتاه شدن دوره پرشدن دانه می‌گردد(گلچین و همکاران، 1387). گاهی ممکن است در پایان فصل رشد شرایط محیطی برای پرشدن دانه مناسب باشد؛ بنابراین تأخیر در کاشت بر کاهش وزن دانه تأثیر اندکی خواهد گذاشت (Weaver et al., 1991). 

رقم‌های لوبیای مورد استفاده، در صفت وزن صددانه تفاوت معنی‌داری با هم داشتند (جدول 3). در بین رقم‌هایلوبیای قرمز، وزن صددانه رقم D81083بیش‌تر از بقیه بود. در میان رقم‌هایلوبیای سفید نیز وزن صددانه رقم جولز بالاتر از سایر رقم‌ها بود. این دو رقم به لوبیاهای دارای بذر درشت تعلق دارند. انواع لوبیا تفاوت‌هایی در ویژگی‌های زایشی مانند وزن صددانه دارند (Fageria and Santos, 2008; Graham and Ranalli, 1997; van-Schoonhoven and Voysest, 1993).

 

عمل‌کرد دانه

با تأخیر در کاشتعمل‌کرد دانه کاهش یافت. تأخیر در کاشت سبب کاهش تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن صددانه شد. بنابراین با کاهش اجزای عمل‌کرددانه، عمل‌کرددانه نیز کاهش یافت.بیشینه این عمل‌کرداز تاریخ کاشت 3 خردادماه به‌دست آمد (جدول 2).

کاهش عمل‌کرددانه انواع لوبیا بر اثر تأخیر در کاشت قبلاً نیز مطالعه و گزارش شده است (گلچین و همکاران، 1387؛ صالحی و همکاران، 1387؛ خواجه‌پور و باقریان‌نایینی، 1380 و محلوجی و همکاران، 1379). با هر روز تأخیر از تاریخ بهینه کاشت، 72 کیلوگرم از عمل‌کرددانه لوبیا کاسته گردید (Singh, 1999). تأخیر در کاشت لوبیا سبب کاهش در مقدار
صفت‌های طول دوره رشد رویشی، تجمع ماده خشک، تعداد غلاف در گیاه، تعداد شاخه در بوته و سرانجام کاهش عمل‌کرددانهشد (Wang et al., 1997).عمل‌کرددانه لوبیا چیتی با تأخیر در کاشت، به‌علت تسریع در گل‌دهی و رسیدگی فیزیولوژیک کاهش یافت. (محلوجی و همکاران، 1379). کاهش عمل‌کرددانه بر اثر تأخیر در کاشت،به‌علت کاهش رشد رویشی بود (Parvez et al., 1989). کاهشعمل‌کرددانه با تأخیر در کاشت را می‌توان به کاهش فرصت کافی برای رشد لوبیا نسبت داد (خواجه‌پور و باقریان‌نایینی، 1380).دمای بالا در دوره زایشی، عامل کاهش عمل‌کرددانه لوبیا بود (Kumar et al., 2006). وزن خشک اندام‌های هوایی، تعداد غلاف در گیاه، وزن صددانه، شاخص برداشت و شاخص سطح برگ بر عمل‌کرددانه لوبیا مؤثر بوده؛ و کاهش هر کدام از آن‌ها می‌تواند اینعمل‌کردرا نقصان دهد (Fageria and Santos, 2008).

جدول 2-------------

تفاوت رقم‌های مورد مطالعه از نظر عمل‌کرددانه، معنی‌دار بود. بیشینه این عمل‌کرددر بین رقم‌هایلوبیای قرمز متعلق بهرقم صیاد بود. در میان رقم‌هایلوبیای سفید نیز بیشینهعمل‌کرددانه به رقم دانشکده تعلق داشت.از میان تمامی رقم‌ها، لوبیای سفید دانشکده بالاترین مقدار عمل‌کرددانه را داشت (جدول 3). تفاوت‌های ژنتیکی بین رقم‌ها باعث تفاوت در ارتفاع بوته، وزن صددانه، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و سرانجام عمل‌کرددانه شد.نشان داده شده است که عمل‌کرددانه رقم‌هایلوبیا با نحوه رشد محدود بوته‌ای،کم‌تر از رقم‌هاییاست که نحوه رشد نامحدود دارند؛اگرچه همیشه این گونه نبوده است (Fageria and Santos, 2008; Broughton et al., 2003; van-Schoonhoven and Voysest, 1993).تغییرات عمل‌کرددانه درلاین‌های رشدمحدوددرمقایسه با لاین‌های رشدنامحدود کم‌تر بود؛و لوبیاهای بذردرشت نیزعمل‌کردپایین‌ترینسبت به لوبیاهای بذرریز به‌ویژه درنواحی گرم داشتند (White et al., 1992).

جدول 3-----------------

اثر برهم‌کنش رقم و تاریخ کاشت بر ارتفاع بوته، وزن صددانه، تعداد دانه در غلاف، تعداد غلاف در بوته و عمل‌کرد دانه رقم‌های لوبیا معنی‌دار گردید.هم‌چنین اثر متقابل سال و رقم بر وزن صددانه و ارتفاع بوته، و اثر برهم‌کنش سال، رقم و تاریخ کاشت بر وزن صددانه، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و ارتفاع بوته رقم‌های مورد مطالعه معنی‌دار شد (جدول 1).

این نتایج نشان می‌دهد که شرایط آب‌وهوایی زمان کاشت بر صفت‌های مورد مطالعه تأثیر فراوانی داشته است. اگر زمان کاشت، شرایط برای رشد محصول مناسب باشد، مقادیر صفت‌های کمی رقم کاشته‌شده، تا حد بهینه افزایش و در غیر
این‌صورت از حد مزبور کاهش می‌یابد. به‌علت اهمیت تاریخ کاشت در افزایش تولید محصول،برهم‌کنش تاریخ کاشت و رقم بررسی گردید. تفاوت عمل‌کرد دانه تمامی رقم‌هادر تاریخ کاشت اول، به لحاظ آماری معنی‌دار نبود. در تاریخ کاشت 5 تیرماه، رقم دانشکده واجد بیشینه عمل‌کرد دانه بود که با عمل‌کرد دانه سایر رقم‌ها در تاریخ مزبور تفاوتی معنی‌دار داشت. در تاریخ کاشت 15 تیرماه نیز دوباره رقم دانشکده بیشینه عمل‌کرد دانه را به‌خود اختصاص داد که با عمل‌کرد دانه بقیه رقم‌ها در تاریخ فوق تفاوت معنی‌داری داشت (جدول 4).

اثر متقابل بین رقم‌و شرایط محیطی در تولید لوبیا بسیار اهمیت دارد (Ribeiro et al., 2003).این نکته نشان‌دهنده وجودژنوتیپ‌هایی است که از حساسیت کم‌تری نسبت به متغیرهای محیطی مانند دما برخوردار هستند. ژنوتیپ‌های با عادت رشد محدود و دوره رشد کوتاه، حساسیت بیش‌تری به متغیرهای محیطی دارند (Ribeiro et al., 2003). رقم‌های لوبیا با عادت رشد محدود، در واکنش به شرایط محیطی (کوتاه‌تر شدن فصل رشد) پایداری بیش‌تری دارند (Nleya et al., 1999).

نتیجه‌گیری

تجزیه مرکب دو ساله نشان داد که وزن صددانه، ارتفاع بوته، تعداد دانه در غلاف، تعداد غلاف در بوته و عمل‌کرددانه تحت تأثیر تاریخ کاشت قرار گرفتند.نتایج حاکی از آن بود که تأخیر در کاشت رقم‌های لوبیا باعث کاهش وزن صددانه، ارتفاع بوته، تعداد دانه در غلاف، تعداد غلاف در بوته و عمل‌کرددانه شد. رقم صیاد در لوبیاهای قرمز و رقم دانشکده از لوبیاهای سفید به‌علت داشتن دانه بیش‌تر در غلاف و تعداد زیادتر غلاف در بوته، عمل‌کرددانه بالاتری در هر تاریخ کاشت داشتند.عمل‌کرددانه رقم دانشکده نیزبیش‌تر از رقم صیاد بود.برهم‌کنش تاریخ کاشت و رقم هم نشان داد که جهت کشت دوم فقط رقم دانشکده می‌تواند در اوایل تیرماه کاشته شود؛ و کشت بقیه رقم‌ها تنها به‌صورت کشت اول امکان‌پذیر است.

پاورقی ها

Multiple cropping

 

References

باقریان‌نایینی، ا.ر. 1376. عکس‌العمل تیپ‌های مختلف لوبیای معمولی به عوامل جوی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زراعت، دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان، 84 صفحه.
خواجه‌پور، م.ر. 1376. اصول و مبانی زراعت. نگارش دوم، انتشارت جهاد دانشگاهی دانشگاه صنعتی اصفهان، 412 صفحه.
خواجه‌پور، م.ر. 1377. نقش طول روز و دما در انتخاب تاریخ کاشت محصولات زراعی. مقالات کلیدی پنجمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران، انتشارت نشر آموزش کشاورزی، کرج، صفحات 55-35.
خواجه‌پور، م.ر. و ا.ر. باقریان‌نایینی. 1380. واکنش اجزای عمل‌کرد و عمل‌کرد دانه ژنوتیپ‌های مختلف لوبیا (Phaseolus vulgaris L.) به تأخیر در کاشت. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، 4:5: 135-121.
سایت وزارت جهادکشاورزی (www.agri-jahad.ir).
شهسواری، م.ر.، ع.م. رضایی و م.ر. خواجه‌پور. 1370. اثر تاریخ کاشت بر عمل‌کرد و اجزای عمل‌کرد ارقام لوبیا. مجله علوم و صنایع کشاورزی، 1:5: 80-69.
صالحی، م.، ر. اکبری و م.ب. خورشیدی‌بنام. 1387. بررسی واکنش عمل‌کرد و اجزای عمل‌کرد دانه ارقام لوبیا قرمز (Phaseolus vulgaris L.) به تأخیر در کاشت در منطقه میانه. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، 43: 115-105.
گلچین، ا.، س.ف. موسوی، ک. قاسمی‌گلعذانی و ج. صبا. 1387. رابطه بین تراکم بوته و عمل‌کرد دانه سه رقم لوبیا چیتی در تاریخ‌های مختلف کاشت. مجله دانش کشاورزی، 1:18: 117-101.
محلوجی، م.، س.ف. موسوی و م. کریمی. 1379. اثر تنش رطوبتی و تاریخ کاشت بر عمل‌کرد و اجزای عمل‌کرد دانه لوبیا چیتی. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، 1:4: 67-57.
مظاهری، د. 1373. زراعت مخلوط. انتشارات دانشگاه تهران، 262 صفحه.
هاشمی‌جزی، س.م. 1379. مقایسه عمل‌کرد ارقام زودرس سویا در تاریخ‌های کاشت مختلف (کشت دوم). گزارش نهایی طرح تحقیقاتی به شماره ثبت 80/311، مرکز تحقیقات کشاورزی استان چهارمحال و بختیاری، شهرکرد، 14 صفحه.
Balasubramanian, P.M. 2002. Selection for chilling and freezing resistance in common bean. P.h.D. Thesis,University of Saskatchewan,Saskatoon,Canada, 179p.
Bennet, J.P., and M.W. Adams. 1977. Pod yield component variation and intercorrelation in Phaseolus vulgaris L. as affected by plant density,Crop Sci., 17: 73-75.
Broughton, W.J., G. Hernandez, M. Blair, S. Beebe, P. Gepts, and J. Vanderleyden. 2003. Beans (Phaseolus spp.) – model food legumes. Plant Soil,252: 55–128.
Chung, J.H. and D.S. Goulden. 1971. Yield components of haricot beans (Phaseolus vulgaris L.) grown at different plant densities. New ZealandJ. Agric. Res.,14: 227-234.
Dapaah, H.K., B.A. McKenzie, and G.D. Hill. 1999. Effects of irrigation and sowing date on phenology and yield of pinto beans (Phaseolus vulgaris L.) in Canterbury, New Zealand. New Zealand J. Crop Hort. Sci., 27:297-305.
Fageria, N.K., and A.B. Santos. 2008. Yield physiology of dry bean. J. Plant Nut. 31(6): 983-1004.
FAO (Food and Agricultural Organization). 2008. Production and trade yearbook, 2007. FAO, Rome.
Graham, P.H., and P.Ranalli. 1997.Common bean(Phaseolus vulgaris L.).  Field Crops Res., 53: 131-146.
Henderson, T.L., B.L. Johnson, and A.A. Schneiter. 1998. Grain amaranth seeding dates in the northern Great Plains. Agron J., 90:339-344.
Kane, M.V., and L.J. Grabau. 1992. Early planted, early maturing soybean cropping system: growth, development, and yield. Agron. J., 84:769-773.
Karas, A.N., S.M. Singer, O.M. Sawan, and A.F. Abou-Hadid. 1996. Water consumption of bean plants (Phaseolus vulgaris L.) as affected by sowing date. CIHEAM - Options Mediterraneennes, 31: 251-262.
Kumar, A., H. Omae, Y. Egawa, K. Kashiwaba, and M. Shono. 2006. Adaptation to heat and drought stresses in snap bean (Phaseolus vulgaris) during the reproductive stage of development. JARQ, 40(3): 213-216.
Nleya, T.M., A.E. Slinkard, and A. Vandenberg. 1999. Evaluation of determinate and indeterminate pinto bean cultivars under an available soil moisture gradient. Can. J. Plant Sci., 79:27-34.
Parvez, A.Q., F.P. Gardner, and K.J. Boote. 1989. Determinate and indeterminate type soybean cultivar responses to pattern, density, and planting date. Crop Sci., 29: 150-157.
Ribeiro, N.D., L.H. Júnior, M.R.D. Stroschein, and S.B. Possebon. 2003. Genotype x environment interaction in common bean yield and yield components. Crop Breed.  Appl. Biotech.,3: 27-34.
SAS Institute. 2004. The SAS system for windows. Release 9.0. SAS Inst., Cary, NC. USA.
Scully, B., and J.G. Waines. 1987. Germination and emergence response of common and tepary beans to controlled temperature. Agron. J., 79:287-291.
Singh, S.P. 1999. Production and utilization. p.1-24. In:S. P. Singh (Ed.) Common bean improvement in the twenty-first century. Kluwer Academic Pub., Dordrecht. The Netherlands.
van-Schoonhoven, A., and O. Voysest. 1993. Common beans: Research for crop improvement. CIAT.  Cali. Colombia. 980p.
Wang, B., L. Chen, W. Dong, and Z. Chen. 1997. Influence of sowing date on seed yield and quality in dwarf bean (Phaseolus vulgaris var. humilitis Alef.). Acta Agric. Zhejiangensis, 9(6): 285-289.
Weaver, D.B., R.L. Akridge, and C.A. Thomas. 1991. Growth habit, planting date and row spacing effects on late planted soybean. Crop Sci., 31: 805-810.
White, J.W., J. Kornegay, J. Castillo, C.H. Molano, C. Cajiao, and G. Tejada.1992. Effect of growth habit on yield of large-seeded bush cultivars of common bean. Field Crops Res., 29(2): 151-161.

Files

Share

How to cite

Statistics